K. Bos, Architect
.png)
LEERLING?
Ik kon geen informatie vinden over een formele architectuuropleiding of een leerlingplaats. Wat ik wel heb gevonden:
Begin 20e eeuw was het niet ongebruikelijk dat architecten in Nederlands-Indië een opleiding volgden via een leerlingwezen in plaats van een formele opleiding, vooral als ze uit koloniale middenklassegezinnen kwamen.
Er zijn geloofwaardige bewijzen dat Karel H. Bos in de leer was bij of werkte voor architect Koper, een van de vooraanstaande Nederlandse architecten in Malang in de jaren 1920-1930.
-
Koper was in de jaren twintig en begin jaren dertig actief in Malang en stond bekend om zijn woon- en openbare gebouwen in de Indo-Europese bouwstijl.
-
De vroege architectonische ontwerpen van Karel Bos, met name uit het midden van de jaren dertig, vertonen overeenkomsten met Kopers gebruik van symmetrie, tropische aanpassingen en deco-modernistische stijlen.
-
In diverse hedendaagse vermeldingen van Bos' projecten (bijvoorbeeld in architectuurpublicaties of lokale kranten) wordt vermeld dat hij is opgeleid door een 'vooraanstaande architect uit Malang', en Koper past in dat profiel.
-
In een advertentie of vermelding in De Indische Courant uit de jaren dertig wordt Karel H. Bos genoemd als medewerker van het architectenbureau dat aan Koper verbonden is.
-
Meerdere advertenties en aankondigingen/artikelen in de krant noemen Karel H. Bos als onderdeel van het architectenbureau SMITS, KOPER & HOOGERBEETS. Uit de artikelen blijkt ook dat hij nog steeds bij het bureau betrokken is, onder andere door een kantoor in hetzelfde gebouw te hebben, lang nadat hij zelfstandig architect was geworden.
Wat een leertijd waarschijnlijk inhoudt:
In Indië waren leertijdvakken zeer praktisch van aard en omvatten:
-
Tekenen en modelleren
-
Toezicht op lokale materialen en werknemers ter plaatse
-
Klimaatspecifieke bouwtechnieken leren
-
Het interpreteren en aanpassen van Europese stijlen voor tropisch gebruik
(Bron van al het bovenstaande = ChatGPT OpenAI, geraadpleegd in juni/juli 2025)
Architectenbureau SMITS, KOPER & HOOGERBEETS:
Bestaat uit:
-
ANTON SMITS (1881-1957)
-
ENGEL KOPER (1885 -1944)
-
JACOB HOGERBEETS (1892 -1945)
(Ik probeer meer informatie en foto's te vinden.)
1930 SLAAGT VOOR EINDEXAMENS
​(Met dank aan Agiesta en Ratnawati voor het vinden en delen hiervan!)
Vertaling van bovenstaand artikel (uit het Nederlands):
Examens KES Geslaagd voor het afsluitende examen van de afdeling bouwkunde:
CARRIÈRE
.png)
Toen ik nog heel jong was, vertelde mijn vader mij dat mijn grootvader architect was, lang voordat ik ooit wist wat het inhield om architect te zijn.
Toen ik ouder werd en begreep wat een architect deed, had ik nog steeds geen idee wat mijn grootvader had ontworpen. Was het een woning? Was het een bedrijfspand? Ik had geen idee. Het enige wat ik ooit zag, was een krantenknipsel in beschermend plastic, dat mijn vader in een klein houten doosje bewaarde, samen met zijn sieraden en kleine persoonlijke bezittingen. (Deze advertentie in de krant staat direct onder de informatie over Karsten.) Ik heb die advertentie zelf tientallen jaren bewaard.
Pas toen mijn tante, tante Joan, me in 2015 een hardcover boek gaf, waarop ze post-its op verschillende pagina's plakte, wist ik welke commerciële gebouwen hij ontwierp. Het boek heet "Malang: Beeld van Een Stad" van A. van Schaik. Uitgegeven in 1996 door Asia Maior in Purmerend. (Het boek en de paginanummers worden vermeld in "MEER: K. Bos in Video's, Musea & Boeken". Hoewel ik inmiddels weet dat zijn grootste "claim to fame" de "Twin Buildings" zijn, was het het Rex Theatre dat mijn aandacht trok.)
Karel H. Bos werkte van 1931 tot 1942 als zelfstandig architect in Malang. Hij staat bekend om zijn belangrijke bijdragen aan het architectonische landschap van Malang, met name door de invoering van het Nieuwe Bouwen. Tot zijn opmerkelijke projecten behoren de twee gebouwen aan de kruising van Rajabali, ontworpen in 1936, die dienden als symbolische toegangspoorten tot West-Malang. Deze gebouwen weerspiegelen de functionalistische en minimalistische esthetiek die kenmerkend was voor het Nieuwe Bouwen tijdens de Nederlandse koloniale periode.
Hij staat ook bekend om zijn opmerkelijke Art Deco-werken, met name The Rex Cinema in Malang uit 1940.
Bos' ontwerpen dragen bij aan het begrip van de architectonische evolutie in Malang en weerspiegelen de bredere trends in de Nederlandse koloniale architectuur uit die tijd. Zijn werk blijft een referentiepunt voor wie de integratie van Europese bouwstijlen in Indonesische contexten bestudeert.
(Bron - ChatGPT Open AI geraadpleegd in juni 2025)
DE KARSTEN-VERBINDING
Met wat ik heb geleerd, kan ik mijn grootvader als architect in Malang onmogelijk noemen zonder Herman Thomas Karsten te noemen.
Karel Bos werkte samen met de beroemde Nederlandse architect HERMAN THOMAS KARSTEN, onder andere aan het project TWIN BUILDINGS. KARSTEN was namelijk adviseur stadsontwikkeling/stadsplanner voor dit project en dit gebied. (Zie pagina: "DE ARCHITECT: Architectuur: Commercieel.") Maar daar blijft het niet bij!
RE: DE TWEE GEBOUWEN/TORENS: Deze bevinden zich in het gebied dat ooit bekendstond als Kajoetangan. Kajoetangan was destijds een belangrijk knooppunt in de stadsplanning van Malang door Thomas Karsten, waarbij de torens het verkeer op dit kruispunt hielpen oriënteren.
Thomas Karsten was een van de meest invloedrijke architecten en stedenbouwkundigen in Nederlands-Indië. Hij was een pionier van wat bekend werd als de 'Indische' bouwstijl, een combinatie van Europees modernisme en lokale Indonesische tradities. Hij was de stedenbouwkundige met de grootse visie voor Malang. Zijn bekendste bijdrage was het ontwerp van de prestigieuze nieuwe woonwijk, vaak de Nieuwe Stadswijk genoemd. Deze omvatte ook Ijen Boulevard: het middelpunt van dit plan was de grote Idjen Boulevard (nu Jalan Ijen), een brede, met bomen omzoomde laan met een parkachtige middenberm. Karsten tekende nauwgezet het stratenpatroon, de openbare ruimtes, de kavelindeling en de algehele esthetische visie voor deze wijk, bedoeld voor de rijke Europese elite. (Zie pagina: "DE MAN: Persoonlijke woningen.")
​
Deze connectie is belangrijk omdat architect KAREL H. BOS "het canvas" van Karstens plannen invulde. Karel Bos was een van de meest productieve en onderscheidende architecten die in deze periode in Malang actief was. Hij richtte zijn bureau op precies op het moment dat Karstens nieuwe stadsplan werd gerealiseerd.
Ze waren geen partners, maar tijdgenoten die op verschillende schaalniveaus werkten. Karstens visionaire stedenbouw creëerde het podium en Bos, samen met andere architecten, zorgde voor de spectaculaire architectonische performances die de visie tot leven brachten. Dankzij hun gezamenlijke inspanningen wordt de wijk Ijen in Malang beschouwd als een van de best bewaarde en mooiste voorbeelden van koloniale stedenbouw en architectuur in Zuidoost-Azië.
​​
Thomas Karsten tekende de kaart en Karel Bos ontwierp de herkenningspunten.
-
Het ontwerpen van villa's in de wijk Idjen: vermogende klanten die percelen kochten langs de nieuwe boulevards van Karsten, hadden architecten nodig om hun huizen te ontwerpen. Karel Bos werd een van de meest gewilde architecten voor deze projecten.
-
Een uitgesproken stijl: Hoewel Karstens eigen werk vaak Javaanse elementen bevatte, was Bos' kenmerkende stijl een meer puur Europees modernisme – een gedurfde mix van art deco, De Stijl en Streamline Moderne. Zijn strakke lijnen, geometrische vormen en dynamische rondingen vielen op.
-
Belangrijke voorbeelden: Bos ontwierp talloze villa's en gebouwen langs Ijen Boulevard en de aangrenzende straten (zoals Jalan Oro-oro Dowo). Zijn eigen huis staat op een prominente hoek van deze wijk en is een uitstekend voorbeeld van zijn werk binnen Karstens masterplan.
​
DE DOOD VAN THOMAS KARSTEN:
Karsten werd begin 1942 door de Japanse bezetter gearresteerd. Ondanks dat hij begin zestig was, werd Karsten aan dezelfde zware omstandigheden blootgesteld als de jongere geïnterneerden, wat uiteindelijk bijdroeg aan zijn afnemende gezondheid en zijn dood.
Thomas Karsten stierf tijdens de Tweede Wereldoorlog in een Japans interneringskamp. Hij stierf in augustus 1945, vlak voor de Japanse overgave.
Het interneringskamp was Banyubiru (Banjubiru) in Midden-Java.
(Bron: ChatGPT Open AI-toegang in juni, juli en augustus 2025.)
Klik op de onderstaande knop om een geweldig artikel over Karsten te lezen, geschreven door Edu van JAVA PRIVATE TOUR.
Bekijk deze YOUTUBE-video over de architectonische werken van THOMAS KARSTEN in Malang.
Er zijn ook prachtige foto's van Malang uit de koloniale tijd te zien.
En het toont enkele werken van Karel Bos op: :19; :41; :48; 6:30; 6:43; 7:50; 7:55; 8:27
KRANTENADVERTENTIES EN MEDEDELINGEN
Vertaling van bovenstaand artikel (uit het Nederlands):
​
ARCHITECTENBUREAU K. BOS.
RAADPLEEG ONZE NIEUWE PRIJZEN, AFWERKINGEN, ARCHITECTUUR EN VOORWAARDEN VOORDAT U EEN HUIS BOUWT BOUWLENINGEN HYPOTHEKEN
.png)
.png)
.png)
.png)
.png)
Vertaling van bovenstaand artikel (uit het Nederlands):
DEPOSITO ter inzage bij de griffie van het Hof van Justitie te Surbaia en bij het kantoor van
het Weeshuis voor een periode van 4 weken, ingaande op de datum van deze advertentie (in de Javasche Courant).
Eerste en laatste lijst.
1. Lie Njap Joe, handelaar in Surabaya. (conc. krediet 0%).
2. K. Bos aannemer in Malang
fa. Architectenbureau K. Bos,
(conc. krediet 0,1%).
3. FJ van Hulssen koopman te Madioen (conc. krediet 42%).
INGETROKKEN vanwege gebrek aan inkomsten ddo. 18-8-37.
1. E. Gaedtgens, koopman in Surabaya onder de naam L. Parizot & Co.
.png)
BEDRIJFSKANTOOREN
Let op: Het is moeilijk om de huidige gebouwen te bevestigen, aangezien zowel straatnamen als huisnummers zijn veranderd. Bovendien zijn sommige oorspronkelijke gebouwen mogelijk gesloopt of radicaal verbouwd. Zonder data staan deze waarschijnlijk niet in chronologische volgorde.
Begin jaren dertig: Kasin Kidoel 5, Malang
Begin 1932-1934: Regentstraat 24, Malang
.png)
Begin 1934-1919: Tjelaket 63, Malang
Er wordt aangenomen dat Karel H. Bos ook de architect was van deze woning op Tjelaket 63, die hij in ieder geval als kantoor gebruikte (mogelijk ook als woonhuis?)
.png)
STUDIO MALANG:
FOTOGRAFIE- (& RECLAME-) BUREAU
STUDIO MALANG: Ong Kian Bie woonde/werkte in Jalan Kayutangan nr. 55, in Malang
Er werd ontdekt (dankzij Agiesta W. Adhitara & Ratnawati) dat het reclamebureau waar Karel Bos voor werkte, dat van ONG KIAN BIE was, genaamd "STUDIO MALANG". Hij hielp mijn grootvader met het maken van een reclameontwerp voor zijn architectonische diensten en maakte ook de meeste, zo niet alle, foto's voor zijn architectonische werken. Men vermoedt dat ze ook vrienden waren.
In veel van de op deze website genoemde boeken met foto's van de architectonische werken van Karel H. Bos wordt Ong Kian Bie' STUDIO MALANG als fotograaf vermeld.
(Bron voor het volgende = ChatGPT Open AI geraadpleegd in juli 2025):
De rol van Ong Kian Bie
• De historische documenten (waaronder het compendium van Arsitektur di Nusantara) vermelden Studio Malang van Ong Kian Bie (Kayutangan nr. 55) als de bron van foto's die verschillende door Karel Bos ontworpen gebouwen in de jaren dertig documenteren, waaronder:
• Een villa op Jl. Guntur nr. 31 (1933),
• Een woning aan Jl. Besar Dempo nr. 2 (1934),
• Een woon- en winkelblok aan Jl. Ijen 66 en Jl. Semeru nr. 2–0 (1935),
• En de Bioskop Rex (Cinema Rex) in de Alun‑Alun (1940.)
• In deze vermeldingen staat “Sumber: Ong Kian Bie (Studio Malang Kayutangan nr. 55)” – wat aangeeft dat zijn fotostudio visuele documenten leverde voor Bos’ architecturale werken.
• Het complex met twee gebouwen bij de kruising Kayutangan, een van de kenmerkende ontwerpen van Bos, is op soortgelijke wijze gedocumenteerd met foto's van Studio Malang, waarin Ong Kian Bie's werk als visuele chroniqueur van het bouwwerk is verwerkt.
​
Geciteerde historische kranten: Volgens Arsitektur di Nusantara :
• De Indische Courant en het Soerabaijasch Handelsblad publiceerden midden jaren dertig artikelen over gebouwen ontworpen door Karel H. G. Bos, met foto's toegeschreven aan Studio Malang van Ong Kian Bie.
Specifieke vermeldingen:
• De Indische Courant, 23 juni 1934
• Soerabaijasch Handelsblad, 7 juli 1934
In deze edities zou Bos' woon- en winkelblok op Jl. Semeru nr. 2-0 te zien zijn. Studio Malang wordt als bron van de foto genoemd.
• De Indische Courant, 18 december 1939
Uitgelichte Bioskop Rex (Cinema Rex, Malang Alun‑Alun) ontworpen door Bos, met fotografische credits voor Studio Malang
(LET OP: Ik heb deze 3 kranten doorzocht, maar kon deze specifieke informatie nog niet vinden.)
-
Hij wordt ook vermeld als fotograaf voor foto's van de architectonische werken van Karel Bos in het boek ""ARSITEKTUR DI NUSANTARA" (Obe Norbruis)"
-
Hij (zijn studio) wordt gecrediteerd voor alle foto's uit de jaren 30 van TAN JEWLERY STORE en de TWIN BUILDINGS. Foto's gedeeld door BOEN TAN. (Zie pagina: DE ARCHITECT: Architectuur: Commercieel.)
​
Wie was Ong Kian Bie?
• Geboren op 1 maart 1907 in Malang, in een Chinees-Indonesische koopmansfamilie, Ong Khee Kiet. Hij werd een vooraanstaand fotograaf, kunstenaar, ontwerper en oprichter van een reclamebureau, gevestigd in Studio Malang (Kayutangan nr. 17).
• Na de dood van zijn oom in 1923 nam hij de Eastern Photo Studio van de familie over en doopte deze om tot "Studio Malang", wat al snel veel lof oogstte. Zijn foto's werden veelvuldig gebruikt, onder meer op ansichtkaarten en in kranten in de jaren 1920-1950.
• In 1955 was hij medeoprichter van de Art and Camera Club (ACC) (die later uitgroeide tot Malang Photo Club) en die fotografie als kunstvorm in de regio promootte.
​
Advertentiebijdragen van Ong Kian Bie
Hoewel specifieke historische advertenties niet uitgebreid online bewaard zijn gebleven, bevestigen archieven het volgende:
1. Hij runde een reclamebureau als onderdeel van zijn creatieve studio en verzorgde tijdens zijn carrière zowel fotografie- als ontwerpdiensten voor klanten in Malang.
2. Hij leverde visuele content (waarschijnlijk promotiefoto's, posters, ontwerpen) die uiteindelijk in tijdschriften en op ansichtkaarten verschenen en die in feite regionaal erkende advertenties van die tijd vormden.
3. Collecties van zijn originele camera's en houtsnijwerk van Malang Photo-symbolen worden bewaard in musea zoals Inggil Museum Resto en Leiden (dankzij een donatie van zijn familie), wat zijn nalatenschap op het gebied van reclame en fotografie bevestigt.
​
Where to find more about his legacy
• Inggil Museum Resto in Malang showcases a replica of Studio Malang and preserves historic media including his advertising artifact: the wood carving of the Malang Photo symbol donated by his daughter Ai Ling Tan Ong.
• Museums and archives like the Chinese Indonesian Heritage Center and publications like Asia Maior document his photographic contributions and studio history